नगर कार्यालयमै फोहोर फाल्ने मेयर भएको पाँचवर्षमा पनि भएन फोहोरको ‘दीगो व्यवस्थापन’

दिपायल: ७ बर्षअघि २०७२ चैत २ गते सिलगढीका महिलाहरुको ठुलो हुल दिपायल सिलगढी नगरपालिकाको कार्यालय भित्र पस्यो । उनीहरुको पिठ्यूमा डोकैडोका थिए भने, ती डोकाभरी फोहोरै–फोहोर !
त्यो हुल नगरपालिकाका तत्कालिन कार्यकारी अधिकृत राजबहादुर शाहीको कार्यकक्ष प्रवेश गर्यो । ‘ढ्याम्म’ एकडोको फोहोर उनको टेबलमा खन्यायो । त्यसपछि धमाधम उनको कार्यकक्षभरी बाँकी डोकाहरु खन्याउदै फोहोर छर्नथाल्यो ।

त्यत्तिले पुगेन् । त्यो हुलले कार्यकारी अधिकृत शाहीको कार्यकक्षमात्र नभई लेखा शाखा, प्रशासन शाखा, कार्यक्रम अधिकृतको कार्यकक्ष र सभाहलमा समेत फोहोरको डंगुर खन्यायो ।
८० जनाभन्दा बढीको संख्यामा आएका महिलाहरुको त्यो भीडको अगुवाई गरेकी थिईन, तत्कालीन सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघकी केन्द्रीय कोषाध्यक्ष-मञ्जु मलासीले !

बजारको फोहोर व्यवस्थापन नगरेको, आफ्नो सामुदायिक वन क्षेत्रमा फालेर दुर्गन्धित बनाएको र ल्याण्डफिल्ड साईट निर्माणमा नगरपालिकाले तदारुकता नदेखाएको भन्दै विरोधस्वरुप मलासी नेतृत्वको टोलीले नगरपालिकाको कार्यालयमा फोहोर फालेका थिए ।
त्यो घटनाको दुईवर्ष नपुग्दै २०७४ मा स्थानीय तह निर्वाचन भयो । त्यो निर्वाचनमा सरसफाईको जवरजस्त अजेण्डा उठाएर ‘अनौठो’ प्रदर्शनको नेतृत्व गरेकी मलासी संयोगले नगरप्रमुख निर्वाचित हुन पुगिन् ।
सरसफाईको अजेण्डामा त्यत्रो ‘स्टण्ट’ गरेकी मलासीबाट सफासुग्घर नगरको अपेक्षा स्वाभाविक थियो । नगरबासीले उनीबाट अरु केही काम नभएपनि सरसफाईका क्षेत्रमा ‘क्रान्तिकारी’ छलाङ प्राप्त हुने अपेक्षा राखेका थिए ।
‘अरु केही नभएनी दुर्गन्धित फोहोर व्यवस्थापनका लागि त्यत्रो क्रान्ति गरेको व्यक्ती नगरप्रमुख भएपछि नगर सरसफाईका क्षेत्रमा क्रान्तिकारी सुधार आउने अपेक्षा राखेका थियौ,’ दिपायलका व्यवसायी एबं होटल तथा पर्यटन व्यवसायी महासंघ सुदूरपश्चिम प्रदेशका अध्यक्ष दीपकबहादुर खड्का भन्छन्,‘जुन स्वाभाविक थियो । उहाँको यसमा पहिलो प्राथमिकता हुन्छ भन्ने बुझेका थियौ ।’
उनी निर्वाचित भएर आएको पनि पाँचवर्ष पुग्नलाग्यो । तर जनअपेक्षाअनुसार फोहोरमैला व्यवस्थापनमा सिन्को भाँच्ने काम नभएकोे गुनासो सुनिन थालेको छ ।
पीपल्ला, राजपुर, दिपायल, सिलगढी लगायतका बजारमा फोहोरका ठुल्ठुला डंगुरहरु सरेआम देख्न पाईन्छ । गर्मी मौसमका दिनहरुमा पुरै बजार दुर्गन्धित हुन्छन् । नाक छोपेर हिडिरहेका मानिस भेटिन्छन् । ‘उहाँले नै हिजो ल्याण्डफिल्ड साईटको माग गर्नुभएको थियो,’ दिपायलका युवा रोशन कठायत भन्छन्,‘त्यो निर्माणको कुरा त कहाँ हो कहाँ, बजारमा सामान्य फोहोर फाल्ने कन्टेनरसम्म राख्नु भएको छैन् ।’
नगरबासीहरुका अनुसार फोहोर उठाउने ट्याक्टरसमेत नियमित आउदैन् । ‘दिनहुँ त कल्पनै नगरौँ, चार–पाँच दिनमा एक पटक आउछ,’ दिपायलका व्यवसायी खड्क बिक्रम शाही भन्छन्,‘कुनैकुनै बेला हप्तौँ लाग्छ ।’

प्राथमिकतामा नपरेको आरोप
नगरक्षेत्रमा फोहोरमैला व्यवस्थापनको पहिलो पूर्वाधार हो–ल्याण्डफिल्ड साईट ! तर, ल्याण्डफिल्ड साईट निर्माण र सञ्चालनमा नगरप्रमुख मलासीले कहिल्यै चासो नदेखाएको उनकै नगरकार्यपालिकाका सदस्य आरोप लगाउछन् । ‘दिपायल क्षेत्र र सिलगढी क्षेत्रको फोहोर मैला व्यवस्थापनका लागि दुबै ठाउँमा ल्याण्डफिल्ड सञ्चालनका लागि हामीले पटक–पटक मुद्दा उठायौँ,’ दिपायल सिलगढी नगरपालिका–४ का वडाध्यक्ष विरेन्द्र शाह भन्छन्,‘तर, उहाँले कहिल्यै सुन्नुभएन् । बहुमतका आडमा यि अजेण्डा दबाईराख्नुभयो ।’
उसो त ल्याण्डफिल्ड साईट सञ्चालनको बिषय स्थानीय तह निर्वाचनपछि मात्र आएको विषय होइन । यसबारे नगरपालिकाले यसअघि नै विभिन्न प्रयासहरु गरिसकेको छ ।
नगरपालिकाले सिलगढीको फोहोर व्यवस्थावनका लागि ल्याण्डफिल्ड साइट निर्माण गर्न २०६७ सालमा मेयर मलासीको घरनजिकै जमिन किनेको थियो । साविकको वडा नम्बर १ मा १ चार रोपनी ५ आना दुई पैसा ३ दाम जमिन ८ लाख ६४ हजारमा खरिद भएको नगरपालिकास्रोत बताउँछ ।
तर त्यो जमिनमो ल्याण्डफिल्ड साइड निर्माण गर्न स्थानीयले अवरोध गरेको नगरपालिकास्रोतले बतायो । यहाँ निर्माण गर्न मेयर निर्वाचित भएर आएपछि मलासीले नै बेवास्ता गरिन् । स्वयम् मलासी नै आफ्नो घर नजिक भएकाले त्यहाँ ल्याण्डफिल्ड निर्माण गर्न नदिनेमा रहेको स्रोतले बतायो ।
यद्यपी पछिल्लो समय धेरै दवाव परेपछि नगरप्रमुख मलासीले प्रदेश सरकारसँग समपुरक अनुदान माग गरेर त्यहाँ सानो ल्याण्डफिण्ड साइट निर्माण गराएकी छन् । तर, त्यसलाई पूर्ण रूपमा सञ्चालन भने गरिएको छैन्् । सिलगढी बजारकै सबै फोहोर त्यहाँ फालिदैन् ।
त्यसपछि अर्को ठाउँमा ल्याण्डफिल्ड साइट निर्माणका लागि स्थानीय तह निर्वाचनअघि नै नगरपालिकाले पहल गरेको थियो । जसका लागि हालको वडा नम्बर ५ बागठाँटामा तयारी सुरु गरेको थियो ।
त्यसका लागि जमिन हेरेर विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डिपिआर) तयार गरिसकेको थियो । सामुदायिक वनबाट सहमती पनि लिइसकेको थियो भने, तत्कालीन सर्वदलीय संयन्त्रले धेरै काम अगाडि बढाइसकेको नगरपालिकास्रोत वताउँछ । संघीय मामिला मन्त्रालयको तत्कालीन जगेडा कोषबाट ५० लाख बजेट पनि आएको थियो । अन्तिममा नजिकैको गाउँ पुन्नाबासीले विरोध जनाएपछि काम अगाडि बढ्न पाएन् ।
यता नगरमा फोहोर व्यवस्थापन नभएको भन्दै कार्यालयमा फोहोरका डंगूर लगेर फाल्ने व्यक्ति नै मेयर भएर आएपछि यस्तो समस्यालाई समाधान गर्ने धेरैले अपेक्षा गरेका थिए । तर, त्यसो भएन् । मलासी मेयर निर्वाचित भएर आएपछि यस काममा उनले सिन्को पनि भाँच्न सकिनन् । अहिले ६ वर्षअघि नगरपालिका कार्यालयमा फालिएको फोहोरका तस्बिरहरूले उनलाई गिज्याइँरहेका छन् ।

नदी प्रदुषित हुनेगरी डम्पिङ
स्थायी ल्याण्डफिल्ड साईट निर्माणमा ध्यान नदिएको नगरपालिकाले अहिले जथाभावी सेती नदीको किनारमा फोहोर डम्पिङ गर्ने गरेको छ । जसले नदी प्रदुषित हुँदै गएको छ । दिपायल सिलगढी नगरपालिका–४ को पीपल्ला गाउँमुनी सेती नदीमा पुरै नगरक्षेत्रको फोहोर फाल्ने गरिएको छ ।
‘नगरपालिकाले पुरै गैह्रजिम्मेवारपूर्ण काम गरिरहेको छ,’ डोटी उद्योग वाणिज्य संघका पूर्वअध्यक्ष नरेन्द्र खड्का भन्छन्, ‘खोलानाला र जलाधारक्षेत्र प्रदूषित हुनेगरी बजारको फोहोर डम्पिङ गर्नु अपराध जत्तिकै कर्म हो ।’

यता नगरपालिका मासिक ५ हजार ५ सय भाडा तिरेर त्यो जमिन प्रयोग गरिरहेको नगरप्रमुख मलासीले वताइन् । ‘अर्को विकल्प नभएसम्मका लागि त्यो प्रयोग गरिएको हो । वजारभन्दा एकान्त रहेकाले व्यक्तिकै जमिन लिएर त्यहाँ फोहोर व्यवस्थापन गर्ने गरेका छौँ,’ उनले भनिन्,‘पहिले २५ सय भाडा थियो अहिले बढाएर ५५ सय पु¥याएका छौँ ।’‘स्थायी समाधानका लागि प्रयास निरन्तर’
यता नगरप्रमुख मलासीले फोहोरको स्थायी व्यवस्थापनका लागि निर्वाचित भएर आएदेखि नै लागिरहेको दाबी गरिन् । त्यसका लागि विभिन्न ठाउँमा जमिनको व्यवस्थापन गर्नेदेखि लिएर अन्य अभ्यासहरू गरेको वताइन् ।
उनले सुरुमा हालको नगरपालिकाले पहिल्यैदेखि प्रयास गरेको बागठाँटाकै जमिन प्रयोग गर्ने अभ्यास गरेको वताइन् । त्यसका लागि नगरपालिकाबाट ११ लाख खर्च गरेर डिपिआर गरेको ३२ लाख हालेर पर्खाल निर्माणसम्म गर्न भ्याएको दावी गरिन् । ‘२० दिनमैँ डिपिआर ग¥यौ । ३२ लाख हालेर पर्खाल वनायौँ । तर स्थानीयले त्यसपछि कामै अगाडि बढ्न दिएनन्,’ उनले भनिन् ।
त्यसपछि अन्य विकल्पहरू खोज्न थालेको मेयर मलासीले वताइन् । त्यसक्रममा वडा नम्बर ५ मै रहेको घोलतडा गाउँपछाडिको वाटुलासैनमा गजला सामुदायिक वनसँग लिने भनेर छलफल अगाडि बढेको उनले वताइन् । ‘त्यहाँ वन समिति र जग्गावालाहरूसँग कुराकानी भइरहेको छ,’ उनले भनिन्,‘त्यहाँ पुग्न सिलगढीबाट ३ किमि टाढा छ । त्यसका लागि त्यहाँ पुग्ने सडक पनि खनिसकेका छौँ ।’ त्यहाँका लागि आवश्यक पर्ने बजेटको लागि पनि संघीय सरकारका निकायहरूसँग कुराकानी पनि गरिरहेको उनले दावी गरिन् ।
यता नगरक्षेत्रको फोहोर व्यवस्थापनमा पनि आफू आएपछि उल्लेखनीय सुधार भएको उनको दावी छ । उनले भनिन्,‘अहिले हरेक दिन घरघरसम्म सिँटी बजाए ट्याक्टर जान्छ । कहीँकतैँ बजार फोहोर देखिदैँन् । गल्लीमा छिर्दा फोहोर भेटिन्नँ ।’ उनले जंगल जाँदा पनि सिसाले खुट्टा काटिएको पुराना अस्पतालका सुँईले खुट्टा छेडिएको खबर समेत आउन वन्द भएको दावी गरिन् ।

मेयर मलासीले जेसुकै दावी गरेपनि दिपायल क्षेत्रका, पिपल्ला, राजपुर र एयरपोर्ट बजारमा रहेको फोहर हप्तौ वित्दापनि उठ्दैन् । जहिँतहिँ फोहोरका डंगूर देखिन्छन् ।